دریافت ترانشانه ای نظام کلامی در هنر نساجی با تاکید بر دوره صفوی

چکیده اگرچه پیشینه نساجی در ایران به هزاره های پیش از میلاد می رسد اما بی شک یکی از دوران اوج این هنر از نظر زیبایی، ظرافت، تنوع در شیوه بافت و نقوش آن به قرن10 هجری و مقارن با دوران صفویه مربوط می شود. برخی از پارچه های این دوره به طور پیوسته و تنگاتنگ با دیگر هنرها به ویژه ادبیات و شعر در ارتباط است چنانکه پارچه همانند بوم نقاشی به بازتاب روایت یا روایت هایی کلامی می پردازد. تحقیق حاضر به بررسی سه قطعه پارچه ابریشمی، قلمکار و مخمل نفیس از دوره ی صفوی می پردازد. پارچه ی ابریشمی از دو نظام کلامی و تصویری تشکیل شده است و سه تصویر این پارچه به سه روایت ادبی اشاره دارد که عبارتند از : خسرو و شیرین، یوسف و زلیخا و لیلی و مجنون. پارچه ها ی قلمکار و مخمل به ترتیب به روایت های مذهبی و اسطوره ای ارجاع دارند. این نقوش تحت تأثیر داستان های کهن فارسی به ویژه شاهنامه ی فردوسی و خمسه ی نظامی به وجود آمده اند. متن ها با هم پیوندهای آشکار و نهانی دارند و انواع گوناگون چنین پیوندهایی است که امکان رشد و توسعه ی متن ها را فراهم می آورد. مطالعه حاضر بر رویکرد ترامتنی ژرار ژنت استوار شده است. این رویکرد می کوشد تا معنای یک متن را در پیوندی که با دیگر متون برقرار می کند مورد مطالعه قرار دهد. در اینجا با توجه به پیکره مطالعاتی علاوه بر رویکرد ترامتنی ژنت که به پرسش در خصوص چگونگی رابطه ی یک متن با متن های دیگر و به طور کلی با غیر خودش می پردازد، از رویکرد درون متنی یعنی عناصری که به طور مستقیم و بی واسطه با متن اصلی و کانونی مرتبط و به آن پیوسته است نیز استفاده خواهد شد. ادبیات همواره بعنوان یکی از منابع مهم مضمون شناسانه و زیبایی شناسانه در هنر ایرانی تاثیر داشته است. هدف از این تحقیق بررسی چگونگی حضور نظام کلامی بویژه ادبیات فارسی در هنر نساجی ایرانی است. در اینجا کوشش می شود تا چگونگی و انواع این تاثیر گذاری و دستاوردهای آن در حوزه نساجی مورد بررسی قرار گرفته و کوشش می شود روش هایی برای تداوم و تنوع این داد و ستد پیشنهاد گردد. در این پارچه ها سعی شده با اعمال رویکرد نشانه شناختی و با تاکید بر مطالعات بینامتنی و بینانشانه ای، عناصر گوناگون آنها شناسایی، معانی هر یک استخراج و میزان تعامل آنها با هم بررسی گردد. بینامتن موجود در این پارچه ها از نوع ارجاعی است یعنی بازگرداندن مخاطب به متن دیگر به نوعی که با بخشی از متن مورد مطالعه مرتبط باشد.